PHẢN BIỆN VÀ THỰC THI

Trong đời sống xã hội, sự phát triển bền vững luôn cần hai yếu tố song hành: phản biện và thực thi. Phản biện giúp tìm ra cái đúng, cái sai; còn thực thi biến tư tưởng và chính sách thành hiện thực. Nếu thiếu một trong hai, xã hội sẽ hoặc chìm trong lý thuyết viển vông, hoặc rơi vào máy móc cứng nhắc, thiếu sáng tạo. 

AI LẤY MẤT VIỆC LÀM!?

1. Khi trí tuệ nhân tạo bước vào đời sống.

Trí tuệ nhân tạo (AI) không còn xa lạ. Từ việc soạn email, chăm sóc khách hàng, đến việc đọc phim chụp X-quang hay tư vấn pháp lý, AI đang thay con người trong nhiều lĩnh vực. Câu hỏi nóng bỏng được đặt ra: Liệu AI có lấy mất việc làm khi ngay cả những nghề nghiệp trí óc cũng đứng trước nguy cơ biến mất?

CÂN NHẮC ĐƯA AI VÀO GIÁO DỤC TỪ LỚP 1: BÀI HỌC TỪ LỜI PHẬT DẠY

Ngày 18/9/2025, PGS.TS Mạc Văn Trang đã gửi thư ngỏ đến Tổng Bí thư Tô Lâm và Thủ tướng Phạm Minh Chính, bày tỏ sự lo ngại trước chỉ đạo “đưa AI vào giảng dạy cho học sinh trong các trường phổ thông ngay từ lớp 1”. (Nguồn: Báo Thanh Niên, 16.9.2025). Đây là một vấn đề lớn, cần được nhìn nhận thận trọng, không chỉ từ góc độ công nghệ mà còn từ tâm lý giáo dục và triết lý nhân sinh. 

AI VÀ PHẬT GIÁO

Trí tuệ nhân tạo (AI) ngày nay có thể thay con người tính toán, phân tích, và dự đoán. Nhưng theo Phật giáo, đó chưa phải là trí tuệ thật sự. Đức Phật dạy: “Các pháp do duyên sinh, Như Lai nói là duyên sinh, cũng tức là vô ngã.” (Tương Ưng Bộ Kinh, II.25). Như vậy, AI chỉ là pháp duyên sinh, không có tự tánh, không có giác ngộ.

SÁU MƯƠI TUYÊN BỐ TỔNG QUÁT SỰ THẬT VỀ VŨ TRỤ - TƯ DUY HẬU HIỆN ĐẠI[*]

Lời mở đầu

Từ ngàn xưa, con người luôn đặt câu hỏi: Vũ Trụ từ đâu mà có? Ý thức và sự sống xuất hiện thế nào? Có gì tồn tại trước khi vạn vật hiện hữu?. Khoa học hiện đại với thuyết Big Bang hay vật lý lượng tử đã đưa ra nhiều giả thuyết, nhưng vẫn còn để lại khoảng trống về ý nghĩa và nguồn gốc tối hậu.

Bộ 60 Tuyên bố tổng quát sự thật về Vũ Trụ do Pháp Không Chân Như đề xuất, xuất hiện như một cách tiếp cận độc đáo. Nó không đi theo con đường tôn giáo thần khải, cũng không chỉ dựa trên lý thuyết khoa học, mà đưa ra một hệ thống triết lý bao quát. Trọng tâm là: Vũ Trụ khởi sinh từ Hư vô, và toàn bộ hiện hữu đều phát xuất từ hai nhóm cội gốc: Tánh Linh và hạt vật chất cội gốc.

Bài viết này không nhằm chứng minh đúng - sai tuyệt đối, mà để giải thích, hệ thống hóa và bình luận 60 Tuyên bố ấy. Qua đó, ta có thể nhìn rõ một mô hình Vũ Trụ quan dung hòa giữa vật chất và tinh thần, giữa hiện tượng và bản thể, mở ra nhiều suy gẫm cho triết học, khoa học và cả đời sống tâm linh.

CÕI TỊNH ĐỘ TRONG ĐẠI THỪA VÀ NIẾT-BÀN TRONG NIKĀYA

1. Mở 

Phật giáo có nhiều cách diễn đạt về cứu cánh giải thoát. Kinh Nikāya gọi đó là Niết-bàn, còn Kinh điển Đại thừa mô tả các cõi Tịnh độ. Tuy khác biệt, cả hai đều hướng đến mục tiêu chung: giải thoát khổ đau. 

2. Niết-bàn trong Nikāya. 

Niết-bàn không phải là một cảnh giới bên ngoài, mà là trạng thái tâm đoạn tận tham – sân – si. Đây là pháp vô vi, vượt ngoài sinh tử, chỉ được chứng nghiệm qua thực hành Giới – Định – Tuệ. Phật dạy: “Đây là Thánh đế về sự đoạn tận khổ đau: chính là sự ly tham, từ bỏ, giải thoát khỏi tham ái.” (Tương Ưng Bộ, SN 56.11). Như vậy, Niết-bàn là cứu cánh nội tâm, đạt được ngay trong đời này khi phiền não chấm dứt. 

NGŨ MINH TRONG PHẬT HỌC VÀ ỨNG DỤNG HIỆN NAY

Trong giáo lý Phật giáo, trí tuệ luôn giữ vị trí trung tâm. Không chỉ dừng ở sự giác ngộ tâm linh, các bậc hiền trí còn nhấn mạnh việc mở rộng hiểu biết để lợi mình, lợi người. Hệ thống Ngũ minh – gồm Nội minh, Nhân minh, Thanh minh, Y phương minh và Công xảo minh – là năm lĩnh vực tri thức giúp hành giả phát triển toàn diện. Dù trong kinh tạng Nikāya không trực tiếp đề cập khái niệm này, nhưng những yếu tố của Ngũ minh rải rác đã được nhắc đến, và về sau được Đại thừa, luận sư hệ thống hóa.

CHÚNG TA SẼ DẪN DẮT AI THEO CON ĐƯỜNG NÀO?

I. AI THẾ KỶ 21.

Thế kỷ 21 được xem là kỷ nguyên của công nghệ số, nơi trí tuệ nhân tạo (AI -Artificial Intelligence) trở thành động lực trung tâm cho sự thay đổi của nhân loại. Nếu như thế kỷ 20 được ghi dấu bằng năng lượng hạt nhân, công nghệ vũ trụ, internet, thì bước sang thế kỷ 21, AI đã và đang làm thay đổi căn bản cách con người làm việc, học tập, giao tiếp, sản xuất và sáng tạo.

TIÊN ĐỀ ĐẦU TIÊN: THƯỢNG ĐẾ CHÍNH LÀ HƯ VÔ!

1. "Thượng Đế chính là Hư Vô"!

Từ xưa, con người luôn đặt câu hỏi: Vũ Trụ này bắt nguồn từ đâu?

Nếu nó khởi sinh từ một thực thể, thì thực thể đó từ đâu mà có? Cứ thế, trí óc con người lần mò đi tìm “nguyên thủy” của mọi sự tồn tại.

Thần học giải thích rằng, từ Hư Vô đã phát sinh ra Vũ Trụ - và Đấng sáng tạo đó được gọi là Thượng Đế. Nhưng nếu Thượng Đế “ở trong” Hư Vô, thì Hư Vô liệu còn là hư vô không? Bởi Hư Vô mà có chứa một thực thể, thì nó đã không còn là Hư Vô.

Vậy có thể chăng lời giải cho nghịch lý này là: “Thượng Đế chính là Hư Vô”!

TÌM HIỂU NHANH 60 SỰ THẬT VỀ VŨ TRỤ [*]

I. Khởi Nguồn Vũ Trụ Từ Hư Vô

[Tư tưởng trung tâm của các Tuyên bố số 1, 2, 56 và 57.]

1. Trước khi Vũ trụ khởi sinh, không có gì cả.

Tuyên bố đầu tiên trong chuỗi 60 luận điểm của Pháp Không Chân Như đưa ra một khẳng định tối hậu:

“Không có bất cứ thứ gì có mặt kể cả không gian và thời gian khi Vũ Trụ "chưa" khởi sinh.” (Tuyên bố 1)

Đây không chỉ là một phát biểu mang tính phủ định triệt để, mà còn là một quan điểm táo bạo vượt qua cả suy luận vật lý hiện đại. Theo đó, hư vô không chỉ là tình trạng “thiếu vật chất”, mà là phi hiện hữu toàn diện: không có không gian để cái gì đó hiện hữu, không có thời gian để điều gì đó diễn ra.

Tuyên bố này tương đồng với ý niệm “trước Big Bang không có gì” trong Vũ Trụ học hiện đại, nhưng lại mở rộng thêm: ngay cả khái niệm “trước” cũng không có nghĩa, vì không có thời gian.

CẤU TRÚC TỔNG THỂ CỦA VŨ TRỤ

Phần VI: Cấu Trúc Tổng Thể Của Vũ Trụ (tiếp theo phần V).

[Tuyên bố 55 đến 60: Vũ Trụ là sự hợp nhất tuyệt đối giữa hai cội gốc - không thể sinh thêm, không thể mất đi.)

1. Trường nội tại của Vũ Trụ gồm hai thành phần duy nhất.

“Trường nội tại của Vũ Trụ bao gồm một trường chân không liên tục và vô số trường Linh Quang liên tục.” (Tuyên bố 55)

Tuyên bố này xác lập rõ cấu trúc nền tảng của Vũ Trụ không còn bí ẩn:

- Chân không liên tục thuộc về các hạt vật chất cội gốc là trường vật chất.

- Linh Quang liên tục thuộc về Tánh Linh là trường phi vật chất.

Không có gì khác ngoài hai thứ này. Không có “lực vô hình”, “chất nền Vũ Trụ”, hay “năng lượng tối” như trong giả thuyết vật lý hiện đại.

Vũ Trụ không cần đến các lực lượng trung gian hay yếu tố siêu hình mơ hồ, mà chỉ cần: vật chất - chân không và Tánh linh - Linh Quang.

TÁNH LINH - THÀNH PHẦN TINH THẦN TUYỆT ĐỐI

Phần V: Tánh Linh - Thành Phần Tinh Thần Tuyệt Đối (tiếp theo phần IV).

[Tuyên bố 48 - 54: Nền tảng siêu linh của sự sống, ý thức và thời gian.]

1. Mọi chúng hữu tình đều có Tánh Linh.

“Tất cả chúng hữu tình đều có Tánh Linh.” (Tuyên bố 48)

Đây là một tuyên bố trọng yếu xác lập quan điểm: Không có sự sống vô hồn.

Mọi cá thể sống (kể cả con người, loài vật, sinh linh, siêu hình,…) đều có một thực thể tinh thần độc lập, gọi là Tánh Linh.

Tánh Linh không phải là “linh hồn” theo quan niệm truyền thống, mà là một cội gốc bản thể tinh thần vĩnh viễn, không biến đổi, không phân rã, không sinh ra hay mất đi.

MÔI TRƯỜNG VŨ TRỤ VÀ CÁC LOẠI TƯƠNG TÁC

Phần IV: Môi Trường Vũ Trụ Và Các Loại Tương Tác (tiếp phần III).

[Tuyên bố 34 đến 47: Vũ Trụ không có “ngoại cảnh”, chỉ có trường chân không và sự tương tác trực tiếp giữa các hạt.]

1. Vũ Trụ vật chất chỉ có một môi trường duy nhất: chân không liên tục.

“Nói riêng về thế giới vật chất… môi trường nội tại của Vũ Trụ là trường chân không liên tục.” (Tuyên bố 34)

“Không có bất cứ môi trường nào khác hoặc bất cứ thứ gì khác.” (Tuyên bố 34)

Tuyên bố này xác định rõ: 

- Không tồn tại “không gian trống rỗng” hay “chất nền” bên ngoài các hạt.

- Không có ether, không có trường hấp dẫn vô hình, không có sóng mang ẩn giấu như các giả thuyết cũ.

Vũ Trụ vật chất chỉ bao gồm: 

- Các hạt vật chất cội gốc, mỗi hạt mang chân không bên trong.

- Trường chân không liên tục - là phần “kết nối” giữa các hạt.

Tức là: không gian và môi trường chính là sự kéo dài, lan tỏa của chân không mà hạt vật chất sinh ra.

BẢN CHẤT CỦA HẠT VẬT CHẤT CỘI GỐC

Phần III: Bản Chất Của Hạt Vật Chất cội gốc (tiếp theo phần II)

[Làm rõ các Tuyên bố 13 đến 33.]

1. Chân không - môi trường nội tại của hạt vật chất cội gốc.

“Hạt vật chất cội gốc có môi trường nội tại là chân không, đây là một môi trường liên tục.” (Tuyên bố 13)

Theo Pháp Không Chân Như, mỗi hạt vật chất cội gốc không chứa gì ngoài một loại chân không đặc biệt - không phải khoảng không rỗng, mà là một “trường nội tại” có thể đo đạc thông qua khối lượng và cường độ khối lượng.

Điều này khác biệt với cách hiểu của vật lý hiện đại – nơi "chân không" thường được xem là trạng thái năng lượng thấp nhất của một trường lượng tử. Ở đây, chân không lại chính là thành phần cấu tạo thực sự của hạt.

HAI NHÓM CỘI GỐC - NỀN TẢNG VŨ TRỤ

Phần II: Hai Nhóm Cội Gốc - Nền Tảng Vũ Trụ (tiếp theo phần I).

Tuyên bố 3 đến 12 trong hệ thống “60 Tuyên bố tổng quát sự thật về Vũ Trụ” của Pháp Không Chân Như xác định thành phần nền tảng của toàn thể Vũ Trụ.]

1. Chỉ có hai nhóm cội gốc: Tánh Linh và hạt vật chất.

“Chỉ có hai nhóm cội gốc có mặt trong Vũ trụ, đó là nhóm các Tánh Linh và nhóm các hạt vật chất cội gốc.” (Tuyên bố 3)

“Mọi thứ khác đều là sản phẩm của hai nhóm cội gốc.” (Tuyên bố 11)

Theo đó, mọi hiện tượng trong Vũ trụ – từ sự sống, ý thức, vật thể, ánh sáng cho đến sóng điện từ – đều phát sinh từ hai nhóm nền tảng này, mà không có bất kỳ “thành phần thứ ba” nào độc lập. Đây là một mô hình nhị nguyên đối xứng, nhưng không đối lập.

TÌM HIỂU 60 TUYÊN BỐ TỔNG QUÁT SỰ THẬT VỀ VŨ TRỤ

Phần I: Khởi nguồn Vũ trụ Từ Hư Vô

Tư tưởng trung tâm của các Tuyên bố số 1, 2, 56 và 57.

1. Trước khi Vũ trụ khởi sinh, không có gì cả.

Tuyên bố đầu tiên trong chuỗi 60 luận điểm của Pháp Không Chân Như đưa ra một khẳng định tối hậu:

“Không có bất cứ thứ gì có mặt kể cả không gian và thời gian khi Vũ Trụ ‘chưa’ khởi sinh.” (Tuyên bố 1)

Đây không chỉ là một phát biểu mang tính phủ định triệt để, mà còn là một quan điểm táo bạo vượt qua cả suy luận vật lý hiện đại. Theo đó, hư vô không chỉ là tình trạng “thiếu vật chất”, mà là phi hiện hữu toàn diện: không có không gian để cái gì đó hiện hữu, không có thời gian để điều gì đó diễn ra.

Tuyên bố này tương đồng với ý niệm “trước Big Bang không có gì” trong Vũ Trụ học hiện đại, nhưng lại mở rộng thêm: ngay cả khái niệm “trước” cũng không có nghĩa, vì không có thời gian.

NGỮ NGHĨA TIỀM ẨN TRONG TỪ “CHẾT”

Tiếng Việt là ngôn ngữ đơn âm. Mỗi âm tiết thường là một từ mang nghĩa riêng; và đôi khi, một từ có thể được "cắt tách" để hé lộ những lớp nghĩa gần gũi hoặc đồng nghĩa với từ ban đầu. Chẳng hạn như từ CHẾT, qua các phép biến âm, giản âm lại có thể hé mở nhiều tầng nghĩa liên quan.

TRÒ CHUYỆN CÙNG CHATGPT VỀ "SẮC KHÔNG"

Hoàng Lạc: Bạn hiểu như thế nào về câu: "Sắc tức là không, không tức là sắc"?

ChatGPT: Câu “Sắc tức thị không, không tức thị sắc” (chữ Hán: 色即是空，空即是色) là một trong những câu nổi tiếng và then chốt nhất trong Kinh Bát Nhã Ba La Mật Đa Tâm Kinh - tinh túy của tư tưởng Phật giáo Đại thừa, đặc biệt là trường phái Trung Quán do ngài Long Thọ (Nāgārjuna) phát triển. 

PHẬT TÁNH VÀ KHẢ NĂNG THÀNH PHẬT.

1. Mở.

Một trong những điểm nổi bật nhất của đạo Phật là sự khẳng định nhất quán và mạnh mẽ về khả năng giác ngộ của tất cả chúng sanh. Tư tưởng “Tất cả chúng sanh sẽ thành Phật” không chỉ phản ánh lý tưởng từ bi và bình đẳng mà còn là một tiền đề triết học sâu sắc về Con Người, về mục tiêu cuối cùng của việc tu tập theo lời Phật dạy.

PHÂN BỐ CHÂN KHÔNG

"Trong một hạt vật chất cội gốc, chân không được phân bố theo khuynh hướng: Luôn luôn tồn tại một vị trí mà tại đó có cường độ khối lượng lớn nhất, và xung quanh vị trí đó, tính từ vị trí đó, cường độ khối lượng giảm dần sao cho lượng chân không của các mặt cầu lấy vị trí đó làm tâm là bằng nhau và cường độ khối lượng tại mọi vị trí của mỗi mặt cầu đều bằng nhau.