Ý NGHĨA BÁNH DẦY BÁNH CHƯNG (1)

Chúng ta thường nghe nói về sự tích bánh chưng bánh dầy dựa theo Lĩnh Nam chích quái.

Theo truyền thuyết “sau khi vua Hùng phá được giặc Ân, muốn truyền ngôi cho con, bèn triệu hai mươi hai vị quan lang và công chúa lại mà phán rằng : ‘Ta muốn truyền ngôi cho kẻ nào làm ta vừa ý, cuối năm nay đem trân cam mỹ vị đến để tiến cúng tiên vương cho ta được tròn đạo hiếu thì sẽ được ta truyền ngôi’. 

Các con đều đua nhau đi tìm của ngon vật lạ khắp nơi. Duy chỉ có công tử thứ 18 là Lang Liêu, bà mẹ trước kia vốn bị vua ghẻ lạnh, vì cô đơn mà chết, không người giúp đỡ không biết xoay sở ra sao. Một đêm kia được thần nhân chỉ cho cách làm bánh chưng bánh dầy : ‘nay đem gạo nếp làm bánh, cái hình vuông, cái hình tròn để tượng trưng hình trời đất rồi dùng lá bọc ngoài, ở trong cho mỹ vị để ngụ ý công đức sinh thành lớn lao của cha mẹ.’ (Lĩnh nam chích quái, LNCQ tr.44).

Lang Liêu làm y theo lời thần dậy và được vua cha truyền ngôi cho. Bánh chưng được dân chúng dùng cúng trong ngày Tết nên thiên hạ đổi tên Lang Liêu thành Tiết Liệu (Tiết viết hơi giống từ Lang, từ Liệu cùng vần với Liêu, Tiết Liệu là thức ăn trong ngày Tết).

Truyền thuyết này có một chủ điểm ăn khớp với Vũ Trụ Tạo Sinh, Vũ Trụ giáo, cốt lõi của văn hóa Việt Nam dựa trên lưỡng hợp nòng nọc, âm dương. Đó là bánh dầy hình tròn và bánh chưng hình vuông biểu tượng cho trời đất.

Hai từ trời đất hiểu theo Dịch Trung Hoa, một thứ Dịch thế gian đã muộn, là Càn Khôn (Càn vi thiên, Khôn vi địa), nói tổng quát ngụ ý là hai yếu tố dương âm sinh tạo của tạo hóa. Trong khi trong Việt Dịch nòng nọc tạo hóa, càn là Lửa vũ trụ, mặt trời và khôn là không gian, lưỡng hợp ở cõi tạo hóa.

Trong truyền thuyết trên cũng cần chú ý tới câu “để tiến cúng tiên vương cho ta được tròn đạo hiếu” và “để ngụ ý công đức sinh thành lớn lao của cha mẹ”, như thế bánh chưng bánh dầy mang ý nghĩa ‘đạo hiếu’ của Hùng vương đối với các ‘tiên vương’ và ‘cha mẹ’ của Hùng vương. Đây là đạo thờ cúng ông bà, cha mẹ, một khuôn mặt cũng thấy trong các nền văn hóa theo Vũ Trụ giáo.

Như thế ta phải hiểu bánh dầy báng chưng dưới lăng kính trọn vẹn của Vũ Trụ Tạo Sinh, cốt lõi của văn hóa Việt Nam. 

BÁNH DẦY DƯỚI LĂNG KÍNH VŨ TRỤ TẠO SINH

Bánh dầy có hình tròn và được coi là biểu tượng cho trời. Nhưng từ trời rất tổng quát và chỉ nhìn theo một diện của ý nghĩa vòng tròn O trong Vũ Trụ Tạo Sinh. Ta phải hiểu vòng tròn O theo tất cả ý nghĩa trọn vẹn của chữ nòng O trong chữ viết nòng nọc vòng tròn-que theo Vũ Trụ giáo. Tôi đã viết rõ ý nghĩa của chữ Nòng O trong chữ viết nòng nọc vòng tròn-que trong chương Chữ Nòng Nọc Trên Trống Đồng Âm Dương Đông Nam Á. Chữ nòng O này với các nghĩa theo Vũ Trụ Tạo Sinh được ghi lại qua hình vỏ không gian bao quanh các đầu tia sáng mặt trời ở tâm trống đồng nòng nọc, âm dương. Với độ dầy mỏng khác nhau vỏ không gian nòng O cho biết không gian hay mặt trời mang tính nòng nọc, âm dương gì (dương, âm, thái dương, thiếu dương, thái âm, thiếu âm) (Giải Đọc Trống Đồng Nòng Nọc, Âm Dương Đông Nam Á). Ở đây chỉ nhắc qua đủ cho bài viết.

1/- Hư vô, Vô Cực 

Vũ trụ khởi thủy chỉ là một cái túi, cái bọc hư không ứng với vô cực được diễn tả bằng vòng tròn đứt đoạn, sau đó khi đã định hình thì được diễn tả bằng vòng tròn O có bề dầy vừa phải hay hình đĩa tròn trong, không màu sắc hay để trắng.

Như thế theo trung tính bánh dầy hình đĩa tròn mầu trắng có một khuôn mặt biểu tượng cho hư vô, vô cực.

2/- Trứng Vũ Trụ hay Thái Cực 

Hư không cực hóa có nòng nọc, âm dương nhưng khi nòng nọc, âm dương còn quện vào nhau, còn ở dưới dạng nhất thể thì lúc này là Trứng Vũ Trụ hay Thái Cực.

Như thế bánh dầy cũng có thể coi là hình ảnh của Trứng vũ trụ. Muốn rõ hơn thì là loại bánh dầy có một chấm son đỏ hay dán một một miếng giấy điều hình vòng tròn ở tâm mặt bánh dầy hoặc là thứ bánh dầy có hột nhân đỗ tròn ở giữa gọi là bánh tu hú (xem hình 1). Bánh này là chữ vòng tròn có chấm (hay chấm vòng tròn) trong chữ viết nòng nọc vòng tròn-que mang nghĩa nòng nọc, âm dương nhất thể, sinh tạo, tạo hóa, mặt trời-không gian, vũ trụ. Xin nhắc lại chấm đặc, nhất là khi có mầu đỏ, là chữ nọc nguyên tạo, sinh tạo ở tầng tạo hóa. Chữ nọc chấm này sinh ra nọc que ở tầng lưỡng nghi.

Sự tiến hóa của chữ nọc: 

Từ hư không, không gian nguyên khởi xuất hiện mầm nọc dương dưới hình thức nọc chấm hay chấm nọc (tất cả mọi vật đều khởi đầu bằng hình thái vi thể). Nọc chấm là nọc nguyên sinh ở cõi tạo hóa. Một chấm nọc lớn lên bằng các phân sinh ra làm hai chấm, nối lại ta có một nọc que, là nọc trưởng thành ở tầng lưỡng nghi. Nọc chữ thập (do nọc que tách ra làm hai rồi ghép lại) mang tính sinh tạo năng động ở tầng tứ tượng…

Hư không cực hóa có chấm nọc nguyên tạo. Chữ vòng tròn-chấm , (hay chấm-vòng tròn) dưới dạng nhất thể là Trứng Vũ Trụ, Thái Cực. Sau đó chấm nọc nguyên tạo tách ra làm đôi, nối lại thành nọc que. Ở tầng lưỡng nghi khi phân cực Trứng Vũ Trụ tách ra thành nòng O và nọc que. Sau đó lưỡng nghi sinh ra tứ tượng.

Bọc Trứng Vũ Trụ này là tiền thân, nguồn cội sinh ra bọc trứng Hùng Vương thế gian.

Bánh dầy có một khuôn mặt biểu tượng cho bọc trứng Hùng Lang, biểu tượng cho khuôn mặt sinh tạo, tạo hóa, vũ trụ của Hùng Vương.

3/- Lưỡng Nghi 

Trứng Vũ Trụ hay Thái Cực khi phân cực, tách ra làm hai cực nòng, nọc, âm, dương, ta có lưỡng nghi. Ở tầng lưỡng nghi nọc dương có hình nọc que và nòng O có vỏ dầy mang tính âm.

- Cực âm : Theo thuần âm, nòng O biểu tượng cho lỗ sinh dục nữ, cực âm, Khôn, không gian âm, nước, mặt trời đĩa tròn âm nữ, không có tia sáng, mặt trăng nữ.

Bánh dầy có hình đĩa tròn có một khuôn mặt biểu tượng cho nòng âm, cực âm.

Vì thế bánh dầy nếu chỉ hiểu theo nghĩa biểu tượng cho cho Trời thì phải hiểu trọn vẹn theo nghĩa của nòng O. Trời ở cõi tạo hóa là bầu trời sinh tạo, tạo hóa ngành nòng âm. Trời có thể là không gian, vũ trụ âm, là bà trăng, là mặt trời âm, nữ, “bà giời”, nữ thần mặt trời dòng nòng khi mẫu quyền ngự trị. Mẹ Tổ Âu Cơ có một khuôn mặt là bà giời thấy rõ qua câu ca dao:

Ông giăng mà lấy bà giời,

Mồng năm dẫn cưới, mồng mười rước dâu.

Mồng năm với số 5 là số Lửa Li có biểu tượng là núi Trụ Thế gian bản thể của Mẹ Tổ Âu Cơ (dẫn 50 con lên núi) và mồng mười với số 10 là 8+2 = 10 tức số 2 Nước Khảm tầng 2 thế gian, bản thể nước, biển của Lạc Long Quân (dẫn 50 con xuống biển). Mẹ Tổ Âu Cơ có một khuôn mặt Lửa vũ trụ là mặt trời rạng sáng (nhật tảo) hình đĩa tròn không có tia sáng. Bánh dầy nhuộm mầu hồng là biểu tượng cho khuôn mặt nữ thần mặt trời của Âu Cơ (hồi nhỏ ở Bắc, tác giả có thấy loại bánh dầy mầu hồng này). Mẹ Tổ Âu Cơ mặt trời rạng sáng hôn phối với Lạc Long Quân, mặt trời hoàng hôn. Khuôn mặt Thái Dương Thần Nữ của Mẹ Tổ Âu Cơ tương ứng với thái dương thần nữ Ameraterasu của Nhật Bản (Nhật Bản có một gốc Bách Việt).

- Cực dương : Theo duy dương, nòng O mang dương tính là mặt trời âm, mặt trời lặn, mặt trời đêm, ông trăng (trăng là một thứ ‘mặt sáng’) của ngành nọc, không gian dương tức khí gió. Thời Hùng vương xã hội con người đã bước vào thị tộc phụ quyền ngự trị nên đây phải là mặt trời lặn, mặt trời đêm hay ông trăng đại diện phía nòng âm. Ta đã biết mặt trời lặn, ông trăng là biểu tượng của Lạc Long Quân mặt trời nước hay lửa-nước. Về màu sắc thì mặt trời mang tính âm có màu âm là màu trắng và mặt trời lặn, hoàng hôn thường nhuộm mầu tím đen, mầu quân (Khai Quật Kho Tàng Cổ Sử Hừng Việt).

Bánh dầy màu hồng tím là màu mặt trời lặn. Hồi nhỏ tác giả thấy ở đình làng thường cúng bánh dầy nhuộm hồng thẫm như màu trái mồng quân. Màu ‘quân’, màu huân, mầu quả mận, màu đỏ bầm, màu tím đỏ, chính là hình ảnh mặt trời lặn của ‘Quân’ Lạc Long Quân.

4/- Tứ Tượng 

- Tượng Lửa Vòng tròn, hình đĩa tròn có một khuôn mặt hạt lửa, mầm lửa, mặt trời không có tia sáng.

Như đã nói ở trên theo duy âm bánh dầy loại nhuộm hồng là mặt trời nữ rạng sáng biểu tượng cho Mẹ Tổ Âu Cơ và theo duy dương bánh dầy mầu hồng tím biểu tượng cho Lạc Long Quân, mặt trời lặn.

- Tượng Nước Vòng tròn có một khuôn mặt không gian thái âm nước, bọc, túi nước (ao, hồ), mặt trăng.

Theo duy âm bánh dầy mầu trắng có một khuôn mặt biểu tượng cho không gian âm, nước, mặt trăng tròn mang tính thái âm, nước (trăng nước)…. Bánh dầy “nước” biểu tượng cho đại tộc Thần trong nhánh Thần Nông [Thần biến âm với, thắn (Mường ngữ là rắn), thằn (thằn lằn), thẩn (giao long)… liên hệ với nước).

- Tượng Gió Vòng tròn có một khuôn mặt không gian dương, thiếu âm khí gió.

Theo duy dương bánh dầy mầu trắng có một khuôn mặt biểu tượng cho không gian dương khí gió ứng với khuôn mặt bầu trời gió Hùng Vương. Bánh dầy “gió” biểu tượng cho đại tộc Nông trong ngành Thần Nông (nông biến âm với không, khí gió).

Như đã nói ở trên có một loại bánh dầy trong có nhân tròn bằng đậu xanh gọi là bánh tu hú. Bánh tu hú tương đương với bánh dầy nhân đậu xanh Mochi của Nhật. Bánh tu hú hình tròn có nhân tròn mang hình ảnh chữ viết nòng nọc vòng tròn-que là vòng tròn-có chấm nọc tức có một khuôn mặt thiếu âm là không gian dương, khí gió.

Chim tu hú là chim biểu của Gió (Khai Quật Kho Tàng Cổ Sử Hừng Việt). Bánh dầy tu hú biểu tượng cho tượng gió, biểu tượng cho khuôn mặt Gió, bầu trời thế gian của Hùng Vương. Ngày giỗ tổ Hùng Vương trên bàn thờ tổ phải có bánh dầy tu hú.

- Tượng đất Vòng tròn có một khuôn mặt lửa âm, thiếu dương đất. hình tròn biểu tượng cho trái đất tròn.

Theo duy âm là vùng đất có nước là ao, chuôm, đầm lầy. Từ ao đầm sinh ra ruộng thấp có nước gọi là ruộng chiêm… chiêm biến âm với chằm (ao đầm). Ruộng chữ điền hình vuông là ruộng dương, ruộng khô hậu thân của ruộng nước chiêm ao đầm. Hình vuông là dạng nam hóa của vòng tròn vì có góc cạnh (xem dưới)…

Như thế bánh dầy phải hiểu theo ý nghĩa trọn vẹn của Vũ Trụ Tạo Sinh, cái cốt lõi của văn hóa Việt dựa trên lưỡng hợp nòng nọc, âm dương Chim-Rắn, Tiên Rồng. Nếu chỉ hiểu theo nghĩa biểu tượng cho Trời thì quá thiếu sót.

BÁNH CHƯNG DƯỚI LĂNG KÍNH VŨ TRỤ TẠO SINH

chưng vuông làm nhiều ở miền Bắc trong khi Trung Nam làm bánh tét có hình trụ tròn.

Bánh chưng hiện nay thường được hiểu theo nghĩa biểu tượng cho Đất. Tuy nhiên bánh chưng đi đôi với bánh dầy hiển nhiên bánh chưng cũng phải hiểu theo ý nghĩa trọn vẹn của Vũ Trụ Tạo Sinh.

Ta đã hiểu những ý nghĩa của bánh dầy trong Vũ Trụ Tạo Sinh rồi thì suy ra ý nghĩa của bánh chưng không khó và không bị sai lạc.

Duy có một điều khác với bánh dầy là bánh chưng có hình dạng thay đổi tùy từng vùng Bắc, Trung Nam. Bánh chưng có thể có hình vuông, hình trụ tròn hay trụ vuông. Với các hình dạng khác nhau này ta phải hiểu ý nghĩa của mỗi loại bánh này dưới những góc cạnh khác nhau của Vũ Trụ Tạo Sinh, Vũ Trụ giáo.

Trước hết ta hãy tìm ý nghĩa bánh chưng vuông trong Vũ Trụ giáo. Hình vuông có nghĩa gì trong chữ viết nòng nọc vòng tròn-que?

Như đã viết nhiều lần (Chữ Nòng Nọc, Giải Đọc Trống Đồng Nòng Nọc, Âm Dương Đông Nam Á), hình vuông có một khuôn mặt là dạng thái dương của nòng O. Nói một cách dễ hiểu là hình vuông là nòng O của ngành lửa, thái dương, mặt trời thái dương. Một ví dụ điển hình là hình tượng Linga-yoni của Ấn giáo có hình dương vật hình trụ tròn linga cắm trên bệ âm hộ yoni hình vuông.

Dạng yoni hình vuông này là dạng dương hóa, thái dương của dạng yoni hình vòng tròn nòng O nguyên thủy :

Xem hình 2 : Linga trụ cắm trên yoni vuông ở Mỹ Sơn. Ở tượng này, yoni có dạng hình vuông

Xem hình 3 : Linga trụ tròn cắm trên yoni có hình dạ con tròn và hình âm đạo hình omega. Ở tượng này, yoni còn giữ dạng nòng nọc, âm dương nguyên thủy. Lưu ý trong âm đạo có hình một con tinh trùng !

Ở dạng nòng nọc, âm dương nguyên thủy này ta thấy rất rõ linga có ling- biến âm với Việt ngữ đinh (linh đinh, lênh đênh) là một vật nhọn biểu tượng cho bộ phận sinh dục nam (đinh hàm nghĩa con trai phái nam như tráng đinh, thành đinh), ling- biến âm với Việt ngữ lính (ngày xưa chỉ giới có linga, có đinh mới phải đi lính). Còn yoni thì theo y=d (yes, Nga ngữ ya = dạ), yon- = don. Ở Thái Bình có một loại hến sò gọi là con don. Món canh don rất nổi tiếng ở Thái Bình. Sò hến có một nghĩa chỉ bộ phận sinh dục nữ. Theo d=l (dần dần = lần lần) don = l…

Cái cối biểu tượng cho bộ phận sinh dục nữ thấy qua cặp chầy cối. Cối biến âm với cái. Cối giã gạo cũng có loại mặt hình vuông.

Ca dao Việt Nam cũng so sánh bộ phận sinh dục của bà Nữ Oa bằng một thửa ruộng ba mẫu « L… bà Nữ Oa bằng ba mẫu ruộng, Bòi ông Tứ Tượng bằng bốn con sào» Ruộng có hình vuông. Đồ Bà Nữ Oa cũng hình vuông. Chứng tích ruộng hình vuông thấy qua Hán tự ‘điền’ viết bằng hình vuông chia ra làm 4 ô nhỏ bởi chữ thập. Mặt chữ điền là mặt vuông. “Lá trúc buông che mặt chữ điền” (Hàn Mặc Tử). Ta thấy rõ «ruộng vuông» của Nữ Oa giống cái yoni vuông của Ấn giáo. Tác giả Kim Định cũng nhận thấy “vuông đi với đất, cái, đàn bà” (Việt Lý Tố Nguyên tr.354).

Như thế rõ ràng hình vuông có một khuôn mặt là dạng dương hóa, thái dương của nòng O.

Như đã nói, bánh chưng vuông cũng hàm chứa một ý nghĩa hư không nòng O đã chuyển qua dạng thái dương.

Trứng Vũ Trụ hay Thái Cực 

Tương tự với vòng tròn, hình vuông cũng hàm chứa ý nghĩa sinh tạo, tạo sinh của Trứng Vũ Trụ, Thái Cực nhất là của ngành nòng âm ứng với Thần Nông. Bánh chưng vuông có một khuôn mặt biểu tượng cho Hùng Vương lưỡng hợp thái dương ở cõi tạo hóa (về phía Mẹ Tổ Âu Cơ):

- Lưỡng Nghi 

- Cực âm : Như đã thấy hình vuông có một khuôn mặt biểu tượng cho nòng, Bộ phận sinh dục nữ, âm, cực âm…

Bánh chưng vuông có một khuôn mặt yoni vuông. Để phân biệt nên dán một hình vuông hay tròn mầu đen. Như vậy báng chưng vuông có một khuôn mặt thái dương của nòng O phía Mẹ Tổ Âu Cơ, có một khuôn mặt là lửa, thái dương thần nữ, núi đất dương.

- Cực dương : Theo duy dương, hình vuông có một khuôn mặt biểu tượng cho thái dương, lửa của ngành âm. Cũng xin nhắc lại người Inca có mặt trời hình vuông (xem Sự Tương Đồng Giữa Cổ Việt và Inca).

Bánh chưng vuông có một khuôn mặt biểu tượng cho thái dương, cực dương (thường là ngành âm). Để phân biệt nên dán một hình vuông hay tròn mầu đỏ.

- Tứ Tượng: Ta đã biết hình vuông biểu tượng cho tứ phương, bốn hướng, cho tứ trụ, bốn nguyên sinh động lực chính… ứng với tứ tượng. Hình vuông để đứng trên một đỉnh biểu tượng cho tứ tượng chuyển động, sinh động ứng với từ hành (James Churchhard).

Hiển nhiên bánh chưng vuông bốn góc biểu tượng cho tứ tượng, tứ hành âm và dương, gộp lại là tám tượng ứng với bát quái của Dịch. Bánh chưng vuông với các sợi dây lạt buộc chia ra làm 9 ô vuông nhỏ ứng với hình ma phương (xem dưới).

- Tượng đất : Nếu hiểu theo nghĩa đất có hình vuông thì đây là khuôn mặt chính của bánh chưng vuông. Truyền thuyết nói “đem gạo nếp lành bánh, cái hình vuông, cái hình tròn để tượng trưng hình trời đất”. Đất vuông có thể hiểu theo hai cách. Cách thứ nhất các nhà nho hiểu theo văn hóa Trung Hoa cổ quan niệm quả đất hình vuông giống như thời xưa Tây phương cũng tin là quả đất hình vuông.

Những đồng tiền kim loại cổ Trung Hoa hình tròn có lỗ vuông mang ý nghĩa trời tròn đất vuông. Tuy nhiên quan niệm này của Trung Hoa rất muộn khác với Đại Tộc Việt. Theo một số tác giả khảo cứu trống đồng dựa vào những sinh hoạt trên mặt trống xoay quanh mặt trời cho rằng về thời Hùng vương có lẽ tổ tiên ta đã biết quả đất tròn rồi. Diệp Đình Hoa cũng cho biết quan niệm cho trái đất vuông hiểu theo truyền thuyết “Bánh chưng” là sai: ”Qua sự nghiên cứu tục thờ thần mặt trời ở nước ta, phải chăng thuở ấy những người Việt này đã biết đến sự xoay chuyển của quả đất quanh mặt trời. Điều này rõ ràng mâu thuẫn với truyền thuyết trời tròn đất vuông trong chuyện ‘bánh chưng’. Trong trường hợp này, theo chúng tôi, tài liệu khảo cổ xác thực và đáng tin hơn” (Khảo cổ học và vấn đề Hùng vương, Hùng Vương Dựng Nước, NXB KHXH, HN, 1972 t. I, tr.41, phần cước chú số 3).

Như thế bánh chưng vuông nếu hiểu theo nghĩa biểu tượng cho đất thì không phải là hình ảnh của quả đất vuông mà bánh chưng vuông là biểu tượng cho một loại đất có hình vuông. Đó là đất ruộng đồng có hình vuông như đã nói ở trên. Bánh chưng có hình vuông là làm theo hình ảnh của đồng ruộng. Theo duy âm là ruộng mẹ. Đồng có nghĩa là mẹ như việc đồng áng là việc mẹ cha (cổ ngữ Việt áng ná là cha mẹ); đồng bóng là bóng mẹ. Mã ngữ indong là mẹ. Chứng tích hùng hồn nhất là ở một vài vùng ở đất tổ cũ ngày nay vẫn coi Âu cơ là nữ thần lúa, Mẹ lúa.

Theo ý nghĩa câu nói trong truyền thuyết qua từ “trời đất”, nếu hiểu trời dương thì đất là âm. Như thế hiển nhiên bánh chưng đất âm là đất mẹ, đất đồng ruộng. Cũng nên hiểu thêm là khi con người bước vào thời nông nghiệp, sống bám vào đất, coi việc đồng áng là việc mẹ cha thì đất mẹ được coi trọng tôn thờ trên hết. Lúc này hình vuông đồng ruộng được dùng làm biểu ngữ cho mẹ, âm, bộ phận sinh dục nữ (chính là thửa ruộng ba mẫu của bà Nữ Oa) Vào lúc tổ tiên ta đã sống vào thời xã hội nông nghiệp (mới có gạo nếp) thì bánh chưng có độ cao là có hình đất vuông ruộng đồng.

Tóm lại nếu nói theo nghĩa hiếu thảo với tiên vương gần của Hùng vương là cha Lạc Long Quân và mẹ Âu Cơ thì bánh dầy là biểu tượng cho mặt trời lặn, mặt trời Nước cha Lạc Long Quân thuộc ngành Nòng Nước Thần Nông và bánh chưng vuông là biểu tượng cho đất vuông ruộng đồng Âu Cơ thuộc ngành Nọc Lửa Viêm Đế (vì Mẹ Tổ Âu Cơ có cốt lửa, thái dương nên mới có hình vuông, dạng thái dương của vòng tròn). Bánh dầy bánh chưng quả đúng là “để ngụ ý công đức sinh thành lớn lao của cha mẹ” Hùng vương.

Xem tiếp: Ý NGHĨA BÁNH DẦY BÁNH CHƯNG (2)

Nguyễn Xuân Quang 

Nguồn: thienviet.wordpress.com