CÕI TỊNH ĐỘ TRONG ĐẠI THỪA VÀ NIẾT-BÀN TRONG NIKĀYA

1. Mở 

Phật giáo có nhiều cách diễn đạt về cứu cánh giải thoát. Kinh Nikāya gọi đó là Niết-bàn, còn Kinh điển Đại thừa mô tả các cõi Tịnh độ. Tuy khác biệt, cả hai đều hướng đến mục tiêu chung: giải thoát khổ đau. 

2. Niết-bàn trong Nikāya. 

Niết-bàn không phải là một cảnh giới bên ngoài, mà là trạng thái tâm đoạn tận tham – sân – si. Đây là pháp vô vi, vượt ngoài sinh tử, chỉ được chứng nghiệm qua thực hành Giới – Định – Tuệ. Phật dạy: “Đây là Thánh đế về sự đoạn tận khổ đau: chính là sự ly tham, từ bỏ, giải thoát khỏi tham ái.” (Tương Ưng Bộ, SN 56.11). Như vậy, Niết-bàn là cứu cánh nội tâm, đạt được ngay trong đời này khi phiền não chấm dứt. 

3. Tịnh độ trong Đại thừa. 

Ngược lại, Đại thừa khắc họa Tịnh độ như những cảnh giới thanh tịnh, kiến lập bởi chư Phật để chúng sinh nương tựa. Tiêu biểu là Cực Lạc quốc độ của Phật A Di Đà, nơi đất vàng, ao báu, chim thuyết pháp, không còn ác đạo. Người muốn vãng sinh cần đủ tín – nguyện – hạnh. Phật dạy: “Nếu có thiện nam tử, thiện nữ nhân nghe danh hiệu Phật A Di Đà, nhất tâm niệm đến bảy ngày, thì khi mạng chung, Phật cùng Thánh chúng hiện ra, liền được vãng sinh về nước Cực Lạc.” (Kinh A Di Đà). 

4. So sánh và kết luận.

Niết-bàn nhấn mạnh tự lực tu tập; Tịnh độ đề cao tha lực tiếp dẫn. Niết-bàn là đích đến nội tâm, Tịnh độ là chiếc thuyền phương tiện đưa người chưa đủ sức vượt qua dòng sinh tử. Dù khác biệt về hình ảnh và phương pháp, cả hai đều chung một hướng: đưa con người đến bờ giác ngộ, giải thoát tối hậu. 

Hoàng Lạc 

Tài liệu tham khảo: 

• Thích Minh Châu dịch, Kinh Nikāya (Trường Bộ, Trung Bộ, Tương Ưng Bộ, Tăng Chi Bộ). 

• Kinh Udāna (Udāna 8.3). 

• Kinh A Di Đà, bản dịch Cưu Ma La Thập. 

• Kinh Vô Lượng Thọ, Kinh Quán Vô Lượng Thọ.